چک برگشتی و نحوه وصول آن

چک برگشتی چیست و نحوه وصول آن چگونه است؟

چک در لغت به معنای نوشته ای است که با استفاده از آن پولی که در بانک دارید را برداشت یا به حساب شخص دیگری حواله می کنید. معنی چک از لحاظ حقوقی و در قانون اساسی بسیار کامل تر و تخصصی تر است.” بر طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت: “چك نوشته ای است كه به موجب آن صادر كننده چك، کل و یا بخشی از وجوهی را كه نزد بانک دارد مسترد یا به دیگری واگذار می نماید. در واقع منظور از چک یک نوع اعتبار خاص مالی است که از طرف بانک به یک شخص حقیقی و یا حقوقی داده می شود اما متاسفانه این مفهوم مثل خیلی از مفاهیم دیگر در جامع ما آنطور که باید فهمیده نشد و از محل همین اعتبار که در قالب دسته چک های چند برگی به افراد داده می شود، مشکلات بزرگی به وجود آمده است که یکی از آنها چک برگشتی است.

صادر کننده‌ چک بایستی در تاریخی که در چک ذکر می‌کند به همان اندازه در بانک وجه نقد داشته باشد وگرنه هم از نظر جزایی و هم از نظر مدنی مسئولیت خواهد داشت.البته چک زمانی قابلیت تعقیب کیفری توسط وکیل چک را دارد که بی وعده و به تاریخ روز باشد مثلا اگر چکی برای روز بعد صادر شود چون وعده دار است صرفا جنبه حقوقی دارد .لازم به ذکر است که اصل بر بی وعده بودن چک است بنابراین اثبات وعده دار بودن برعهده صادرکننده آن است. بنابراین در صورتی که صادر کننده چک بلامحل در تاریخ مندرج در سند که همان تاریخ وصول چک است،مبلغی کمتر از مبلغ مندرج در چک داشته باشد، چک وی با مراجعه دارنده به بانک و مطالبه وجه،بلامحل یا چک برگشتی، محسوب می‌شود و برگشت می‌خورد.

 

 

بر اساس قانون در موارد زیر چک صادر شده بلامحل است و برای آن گواهی عدم پرداخت صادر می‌شود:

    درصورتیکه در تاریخ صدور چک، موجودی کافی در حساب نباشد.

    اگر صادرکننده چک بعد از صدورآن همه یا بخشی از وجه را از حساب خارج کند.

    اگر صادرکننده بدون علت قانونی دستور عدم پرداخت صادر کند و از بانک بخواهد وجه را نپردازد.

    اگر چک اشتباه صادر شده باشد و امضا صحیح نباشد یا قلم‌خوردگی داشته باشد.

    اگر فرد با اطلاع از بسته بودن حسابش، چک صادر کند.

 

چه زمانی می‌توان چک را برگشت زد؟

وصول وجه چک مسئله‌ای است که شاید در ابتدا آن‌قدر مشکل به نظر بیاید که فرد از پیگیری آن سر باز زند. در صورتی‌که با آشنایی از قوانین آن به راحتی می توان از سه طریق کیفری،‌ حقوقی و ثبتی آن را مطالبه کرد. گاه به دلیل طولانی شدن شکایت حقوقی و پیچ و خم‌های آیین دادرسی مدنی،‌ تعقیب کیفری بیشتر مورد اقبال قرار می‌گیرد. البته صدور چک بی‌محل، خود، جرم است و به همین خاطر مجازات‌هایی مطابق با آن در قانون مجزا، تحت عنوان ” قانون صدور چک ” به تصویب رسیده است.

 

تفاوت چک حقوقی و چک کیفری چیست؟

چک کیفری با رجوع به دادسرا و تنظیم شکایت کیفری قابل پیگیری است و می‌توان وجه چک و خسارت را از این طریق مطالبه کرد. در چک کیفری صادرکننده چک بلامحل متهم شناخته می‌شود و اگر نتواند وثیقه‌ای برای قرار تامین ارائه کند، زندانی می‌شود. علاوه بر این به جرم صدور چک بلامحل ممکن است تا دوسال به حبس محکوم شود،اما چک حقوقی مزایای چک کیفری را ندارد و دارنده آن باید به دادگاه حقوقی رجوع کند و دادخواست بدهد و وجه چک و خسارات آن را درخواست کند. صادرکننده چک حقوقی به حبس محکوم نمی‌شود. در حقیقت مطالبه وجه چک کیفری ساده‌تر و سریع‌تر از چک حقوقی است زیرا وصول چک حقوقی آیین دادرسی پیچیده‌ای دارد.

البته این‌گونه نیست که با حقوقی‌شدن چک امکان پیگیری برای دریافت مطالبه وجود نداشته باشد و اغلب تصور می‌کنند چکی که حقوقی می‌شود از اعتبار افتاده و بی‌ارزش است. درحالی‌که این‌گونه نیست. در چک‌های حقوقی فقط صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست اما می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده را کرد و دادگاه نیز حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد، مگر آن‌که با دفاعیات خوانده (صادرکننده) ثابت شود که به‌طورکلی طلبی وجود ندارد یا آن‌که چک بابت ربا صادر شده استت  یا به هر دلیل دیگر دارنده چک (خواهان) استحقاقی ندارد.

 

 

انواع چک

قانون صدور چک، انواع این سند را بیان کرده و به توضیح هر یک پرداخته است.

در واقع به جز چک‌های رایجی که بسیاری از افراد از آن در خرید و فروش و مبادلات خود استفاده می‌کنند،که از نوع چک عادی‌ست، اقسام دیگری از آن توسط قانون تعریف شده است که عبارت‌اند از:

چک عادی: چکی است که اشخاص عهده بانک‌ ها به حساب جاری خود، صادر و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد. این نوع چک، رایج‌ترین مدل چک است که اکثرا افراد در مبادلات روزانه خود از آن استفاده می‌نمایند.

چک تایید شده:چکی است که اشخاص عهده بانک ‌ها به حساب جاری خود،صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تایید می‌شود.این نوع چک ها مانند چک عادی هستند ولی از اعتبار بیشتری نسبت به آن‌ها برخوردارند.

چرا که بانک مبلغ آن را تایید کرده و در صورت خالی بودن حساب، مبلغ را به دارنده می‌پردازد.

چک تضمین شده:چکی است که توسط بانک به عهده‌‌ همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود.این نوع چک در بین افراد اصطلاحا به چک رمز دار شناخته می‌شود.

این چک توسط بانک صادر می‌شود و از لحاظ ساختار مانند چک تایید شده است و از جمله انواع چک بانکی به‌شمار می‌رود.

چک مسافرتی:چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌گردد.این چک جایگزین خوبی برای حمل پول در سفرهای تجاری و بازرگانی به شمار می‌روند و امنیت بالایی نسبت به پول نقد دارد.

 

 

چک وعده‌دار:

اصل این است که چک در تاریخ روز صادر شود،چرا که فلسفه استفاده از چک آسان شدن پرداخت و عدم حمل پول بوده و در قانون نیز همین مورد در نظر گرفته شده است.اما آنچه در عرف وجود دارد، پرداخت چک وعده‌دار یا همان مدت‌‌دار است.در واقع هنگامی که در یک معامله خریدار بخواهد، وجه معامله را به صورت مدت دار بپردازد، می‌تواند از چک استفاده کند.صدور چک وعده‌دار باعث می‌شود، چک وصف کیفری خود را از دست بدهد،و قابلیت شکایت از چک وجود نداشته باشد. این در حالی‌ست که همان طور که بیان شد،بسیاری از چک‌ها به‌صورت مدت دار، صادر می‌شوند.در این وضعیت چگونه می‌توانند در صورت برگشت خوردن چک حقوق خود را پیگیری نمایند؟

در پاسخ باید گفت، در این موارد دارنده باید بتواند مدت دار بودن چک را ثابت کند و در این صورت از تمامی حقوق و مزایایی که چک روز دارد، بهره‌مند می‌شود.

 

 

نحوه وصول چک از دادگاه

برخی گمان می‌کنند برای اجرا گذاشتن چک از طریق دادگاه، فقط باید شکایت کیفری کنند. در حالی که حتی اگر این شکایت به نتیجه برسد، دادگاه تنها حکم به مجازات حبس خواهد داد و درباره طلب دارنده اظهار نظر نمی‌کند. هم درباره چک‌های کیفری و هم چک‌های حقوقی ، دادگاه تنها در صورتی حکم به پرداخت مبلغ چک در وجه دارنده چک را صادر خواهد کرد که دارنده به عنوان خواهان، فرم مخصوص دادخواست را تکمیل و با پرداخت هزینه دادرسی از طریق ابطال تمبر و سایر تشریفات قانونی، آن را تحویل دفتر دادگاه کند.در غیر این صورت دادگاه قانونا نمی‌تواند حکمی مبنی بر پرداخت مبلغ چک صادر کند. البته در بسیاری موارد، صادرکننده به علت ترس از مجازات، خود راسا مبادرت به پرداخت مبلغ چک می‌کند. در این صورت، زحمت تقدیم دادخواست نیز از دوش دارنده چک برداشته خواهد شد.

 

اصلاحات قانون صدور چک

متن قانون جدید صدور چک به شرح زیر است که چند تغییر مهم نسبت به قانون قبلی داشته است.

پرداخت مبلغ موجود در حساب به دارنده چک

بر اساس قوانین تصویب شده جدید چک، در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک بانک موظف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده باید مبلغ دریافت‌شده را پشت چک قید، و آن را به بانک تسلیم نماید.

پرداخت وجه چک از سایر حساب‌های صاحب‌ حساب

به تازگی مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی بخشنامه‌ای به نظام بانکی ابلاغ کرده که بر مبنای آن، پرداخت وجه چک از سایر حساب‌های دارای موجودی شخص صادرکننده چک امکان پذیر شده است که البته در این رابطه باید منتظر اظهار نظر رسمی بانک مرکزی بود؛ اما بر اساس این دستورالعمل در صورت کافی نبودن موجودی حساب صادرکننده چک، بانک‌ها موظف به پرداخت وجه چک از محل موجودی سایر حساب‌های صاحب‌حساب به ‌ترتیب اولویت از:

حساب جاری
حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز
حساب سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت
حساب سرمایه‌گذاری بلندمدت
همچنین مسدود کردن کلیه حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده به‌ میزان مبلغ چک هستند.

 

 

مجازات چک برگشتی

بر اساس قوانین چک برگشتی که در قانون صدور چک بیان شده است،

در مواردی، صدور چک برگشتی یا همان بلامحل را جرم اعلام شده و برای آن مجازات تعیین کرده است.

ماده ۷ این قانون مجازات صادرکنندگان چک بلامحل را بیان کرده است:

چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ده میلیون ریال ( 10.000.000) باشد

به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.

چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ده میلیون ریال ( 10.000.000)ریال تا پنجاه میلیون ( 50.000.000) ریال باشد

از ۶ ماه تا یکسال حبس محکوم خواهد شد.

چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از پنجاه میلیون ( 50.000.000 ) ریال بیشتر باشد

به حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد

و در صورتیکه صادرکننده چک اقدام به اصدار چک های بلامحل نموده باشد

مجموع مبالغ مندرج در متون چک ها ملاک عمل خواهد بود.

 

هزینه وکیل برای چک برگشتی

هزینه وکیل برای چک برگشتی بر اساس هر پرونده و هرچکی متفاوت است. معمولا هزینه وکیل به سابقه کاری او و میزان تخصص و مهارتش بستگی دارد. ممکن است مبلغ چک هم در این هزینه تاثیرگذارباشد و با بالا رفتن مبلغ آن، هزینه وکیل هم بیشتر شود.

گروه وکلای مهراد  با بهره مندی از بهترین وکلا در حوزه چک و چک برگشتی همواره آماده ارائه هر گونه مشاوره هستند.

دعاوی چک از حساسیت بالایی برخوردار هستند. اگر به درستی عمل نشود ممکن است خسارت‌های مالی بزرگی به افراد وارد شود. در همین راستا بسیار مهم است که برای پیگیری چک و مطالبه وجه آن حتما از وکیل دادگستری خبره و با تجربه در حوزه چک مشورت و کمک بگیرید. بهترین وکیل دعاوی چک وکیلی است که با دانش و شناختی که از قوانین چک و رویه قضایی دادگاه‌ها دارد می‌تواند به خوبی از حقوق موکل خود دفاع کند. برای اینکه وکیلی در حوزه چک مسلط باشد باید از قوانین مدنی و تجاری مطلع باشد.