تصرف عدوانی چیست؟

بررسی دعوای تصرف عدوانی

موضوع مالکیت و تسلط و احاطه اشخاص بر اموال خود امری بسیار اساسی و مهم برای هر فرد می باشد. همچنین قانونگذار به این موضوع اهمیت خاص داده و مالکیت اشخاص را در صورتی که قانونی و شرعی باشد محترم می داند.

از طرف دیگر شارع نیز در شرع مقدس به موضوع مالکیت اشاره نموده و قواعد فقهی نیز در این خصوص وضع کرده است. از جمله قاعده تسلیط

قاعده تسلیط

 این قاعده چنین مقرر می‌دارد:

 الناس مسلطون علی اموالهم

 مردم بر اموال خود مسلط هستند. عبارت عامیانه این قاعده فقهی همان موضوع چهار دیواری اختیاری میباشد در واقع هر شخص تسلط و احاطه بر مال و مالکیت خود دارد و به دنبال حفظ آن می باشد اما ممکن است در حین تصرف توسط اشخاص ثالث مشکلاتی در استفاده از ملک به وجود بیاید از طرفی دیگر مالکین نمی توانند به استناد قاعده تسلط و بهره گیری از موادی که مالکیت آنها را محترم می شمارد موجب تضرر و آزار و اذیت اشخاص دیگر شوند و این قاعده یعنی قاعده تسلیط با قاعده دیگری تعدیل می شود.

 قاعده لاضرر

 قواعد فقهی در واقع مانند قانون اساسی برای دیگر قوانین می باشند همانطور که قانون اساسی مبنا و پایه سایر قوانین بوده و در تصویب قوانین دیگر بررسی این قانون صورت می پذیرد در شرع مقدس نیز برای قانونگذاری و بیان مسائل به قواعد فقهی استناد می‌شود قاعده لاضرر چنین بیان می دارد:

 لاضرر و لاضرار فی الاسلام

مبنای این قاعده نیز روایتی میباشد که در زمان پیامبر اکرم به وقوع پیوسته است به این شکل که فردی در حیاط خانه خود نخل خرمایی داشته است که که قسمتی از تنه و برگهای آن در حیاط خانه همسایه وارد شده بوده است و این فرد در زمان چیدن خرما های آن نخل بدون اجازه وارد حیاط خانه همسایه شده و اقدام به چیدن و رسیدگی به نخل خود می نموده است. با اعتراض مالک و صاحب خانه ایشان توجهی به این موضوع ننموده و همچنان به رفتار ناشایست خود ادامه می دهد تا این که صاحبخانه نزد پیامبر اکرم رفته و از ایشان می‌خواهند که این موضوع را بررسی کنند. پیامبر به شخص خاطی توصیه می‌کند که در هنگام ورود به حیاط منزل صاحبخانه از او اجازه بگیرد اما این فرد توجهی به این صحبت ننموده و همچنان به رفتار ناشایست خود ادامه می‌دهد چندین با پیامبر به ایشان توصیه می نمایند و حتی وعده نخلی در بهشت را به او می دهند اما فرد لجباز از رفتار ناشایست خود دست بر نمی دارد تا اینکه نهایتاً پیامبر دستور قطع کردن درخت مذکور را صادر می نمایند و می فرمایند لاضرر و لاضرار فی الاسلام.

 در واقع قاعده تسلیط و قاعده لاضرر در کنار یکدیگر و تعدیل کننده یکدیگر می باشند از طرفی مردم بر اموال خود مسلط هستند و حق هرگونه بهره برداری را دارند و از طرف دیگر این تسلط و بهره‌برداری نباید و نمی تواند به نحوی باشد که به ضرر دیگری تمام شود. برای مثال همسایه با استناد به این که بر مال خود مسلط می باشد نمی تواند اقدام به فعالیت نمایند که با ایجاد سر و صدا آسایش و آرامش سایر همسایه‌ها را بگیرد و یا اقدام به تهیه غذا و پخت و پز نماید به نحوی که باعث سلب آسایش سایر همسایگان شود. در پی همین رفتار ناشایست و عدم رعایت حقوق دیگران است که موضوع دعاوی تصرف پیش می‌آید.

نحوه طرح دعاوی تصرف

دعاوی تصرف هم از جهت حقوقی و هم از جهت کیفری قابل پیگیری می باشند و به سه بخش تقسیم می شوند.

1- مزاحمت از حق:

 مزاحمت از حق به این معنا است که رفتار فردی باعث شود که صاحب و یا متصرف ملک نتواند استفاده و بهره‌ برداری مد نظر خود را از ملک خود بنماید برای مثال اگر همسایه ای ملک خود را تبدیل به آشپزخانه نماید و هر روز و هر ساعت اقدام به سرخ نمودن سیر و پیاز نماید که بوی نامطبوعی در محل پخش کند و این امر باعث شود که همسایه او که منزل مسکونی دارد و از این منزل استفاده مسکونی می‌کند نتواند بهره‌برداری لازم را بنمایند صاحب ملک همسایه می‌تواند علیه آن شخص دعوای مزاحمت از حق مطرح کند. امکان طرح چنین دعوایی هم از طریق محاکم حقوقی و هم از طریق محاکم کیفری قابل اعمال می باشد.

2- ممانعت از حق:

دعوای ممانعت از حق در حالتی پیش می آید که رفتار شخص ثالث مانع استفاده مالک حق از مایملک خود باشد برای مثال اگر فردی در کوچه و مسیری حق عبور داشته باشد و شخص دیگری با گذاشتن موانع بر سر راه مانع عبور او شود در چنین حالتی اقدام به مزاحمت و ممانعت از حق نموده است و یا در حالتی که مغازه داری اجناس و وسایل اضافه خود را جلوی درب مغازه دیگری قرار دهد به نحوی که صاحب آن مغازه امکان ورود به مغازه خود را نداشته باشد موضوع ممانعت از حق پیش می آید که در این صورت نیز شخصی که متضرر شده است می تواند از طریق کیفری و حقوقی نسبت به طرح دعوای ممانعت از حق اقدام نماید.

3-عوای تصرف:

در این دعوا حالتی پیش می‌آید که شخصی با تصرف در ملک دیگری مانع تصرف و بهره برداری او شود، در این دعوا اثبات سابقه تصرف مدعی و لحوق تصرف متصرف فعلی باید اثبات شود، در واقع کسی که مدعی دعوای تصرف است باید ثابت کند که سابقاً او در آن ملک تصرف داشته و شخص جدید بدون اذن و اجازه او و بدون هیچ سبب قانونی در ملک او تصرف نموده است.

 مستند قانونی و عنصر قانونی دعوای تصرف عدوانی

قانونگذار در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد:

 هر کس به وسیله صحنه سازی از قبیل پی کنی دیوارکشی تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت بندی، نهر کشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی جنگلها و مراتع ملی شده کوهستان‌ها باغها قلمستانها منابع آب، چشمه سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.

 دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.

تبصره ۱ : رسیدگی به جرایم فوق الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورت مجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد.

تبصره ۲ : در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قراین قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی می تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.

با توجه به ماده ۶۹۰ قانون تعزیرات و مصادیق مطرح در این ماده تصرف عدوانی موضوع این ماده تنها در اموال غیرمنقول صورت می گیرد و شامل اموال منقول نمی شود تصرف عدوانی جرمی مستمر است زیرا تا زمانی که استیلا بر مال غیر وجود دارد جرم در حال تجدید است.

 دعوای تصرف عدوانی از دعاوی مطروحه در دادگستری می‌باشد که اشخاص در راستای احقاق حق خود و تسلط بر املاک خود اقدام به طرح آن می نمایند، از آنجایی که رسیدگی به این دعوا و نحوه طرح آن نیاز به دانش و تخصص فنی دارد توصیه ما به شما این است که جهت طرح دعوا حتماً با وکیل دادگستری متخصص در این زمینه و ترجیحا وکیل کیفری مشورت نمایید و انجام کار خود را چه در مقام دفاع از اتهام وارده و چه برای شروع دعوا به ایشان بسپارید.

 گروه وکلای مهراد با داشتن وکلایی متخصص و با تجربه که سابقه فعالیت چندین ساله در دعاوی کیفری را دارند امکان پیگیری دعوای شما را به بهترین نحو میسّر می دارند.